BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ
Araştırma, problemlere güvenilir çözümler amacı ile planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi (analizi) yorumlayarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir.
ARAŞTIRMA TÜRLERİ
- Temel Uygulamalı Araştırmalar
Araştırma türleri genel olarak “Temel” ve “Uygulamalı” olarak ikiye ayrılabilir. Temel araştırmalar, var olan bilgiye yenilerini katmayı amaçlar. Temel araştırmalar ile değişik düzeylerde bilgi üretebilmektedir.
Bu tip araştırmalarda 4 düzey vardır.- Adımlama Düzeyi
- Ayrıntı Saptama Düzeyi
- Neden-Sonuç İlişkisi Saptama Düzeyi
- Kuram Geliştirme Düzeyi
- Amaçlarına Göre Araştırmalar
Amacına uygun olarak araştırma değişkenleri ve bunlar arasındaki ilişkileri belirleyen bir modele sahiptir. Bu anlamda üç tip araştırma modeli vardır:- Bilgi Edinmeyi ve Keşfetmeyi Amaçlayan Araştırma Modeli
Problemin teşhis edilmesi, problemin formüle edilmesi ve hipotezlerin geliştirilmesi amaçlarını kapsar. - Tanımlayıcı Araştırma Modeli
İnceleme konusu olan olayın değişkenlerini ve bu değişkenler arasındaki ilişkileri tanımlamak ve bu tanımlamaya dayanarak geleceğe dönük tahminler yapabilme modelidir. Bu tip araştırmalarda aşağıdaki kaynaklardan bilgi sağlanır:
- Benzetim yoluyla bilgi sağlama
- İkincil kaynaklardan bilgi sağlama
- Anket yöntemiyle bilgi sağlama
- Gözlem yoluyla bilgi sağlama
- Neden-Sonuç İlişkisini Araştıran Araştırma Modeli
Problemle ilgili neden-sonuç ilişkilerini saptamayı amaçlayan araştırma modeli. Neden-Sonuç ilişki tipleri şunlardır:
- Kesin veya Deterministik Neden-Sonuç İlişkisi
- Olasılıklı Neden-Sonuç İlişkisi
BİR ARAŞTIRMADA GEÇERSİZLİK KAYNAKLARI
Bir araştırmanın geçerliliği ancak o araştırma geçersizlik kaynaklarından arındırıldığı ölçüde etkili olacaktır. En yaygın kullanılan sınıflamaya göre bir araştırmada 5 grup etken bulunabilir:
- Geçmişin Etkisi
- Olgunlaşma Etkisi
- Test Etkisi
- Araç Etkisi
- Seçim Etkisi
ARAŞTIRMA TASARIMI
Araştırma tasarımı, bir araştırmanın düşünce aşamasından sonuç aşamasına kadar geçen tüm çalışma süreci içerisinde bulunması gereken özelliklerdir. Araştırma planının yazılı dökümüne araştırma önerisi denir. Proje önerisinde bulunması gereken önemli özellikler şunlardır:
- Araştırmanın adı
- Konusu
- Amacı
- Önemi
- Yöntemi
- Zamanlaması
- Bütçesi
- Çalışma planı
- Kaynakça
- Ekleri
ARAŞTIRMA SÜRECİ
Araştırmanın gerçekleşmesinde birbirini izleyen aşamalar dizisidir.
Araştırma Konusunun Seçimi ve Özellikleri
- Çözülebilirlik
- Önemlilik
- Yenilik
- Yerleşik Etik
PROBLEMİN TANIMI
Problemin tanımındaki olaylar aslında değişkenden başka bir şey değildir. Bu aşamada, problemi etkilediği düşünülen önemli değişkenler tanımlanır.
Değişken: Değişebilen, en az iki değer alabilen büyüklüktür. Araştırmacı bu kavrama ifade etmek istediği şeye göre çeşitli semboller, değerler verebilir.
Örneğin, (E) Erkek – (K) Kadın gibi.
Bağımlı Değişken: Bağımsız değişkenlerden etkilenen değişkenlerdir.
Örneğin, “Tüketicinin satın alma davranışı etkileyen faktörleri belirlemek amacıyla yapılan bir çalışma.”
Araştırmacı bağımsız değişkenlerin bağımlı değişken üzerindeki etkisini önlemek için kontrol değişkenlerini sabit tutmalıdır.
İLGİLİ KAYNAKLARIN TARANMASI
ARAŞTIRMA HİPOTEZLERNİN KURULMASI
Kaynak taraması ve ön bilgilerin elde edilmesinden sonra araştırma konusu ile ilgili hipotezlerin kurulmasına geçilebilir
Hipotez: Araştırmada olaylar ya da değişkenler arasında var olduğu söylenen ilişkiye hipotez denir.
İki çeşit hipotez vardır:
1. Araştırma Hipotezi (H1)
2. Sıfır Hipotezi (İstatistiksel Hipotez (H0)
ARAŞTIRMA PLANININ YAPILMASI
VERİLERİN TOPLANMASI
VERİLERİN ANALİZİ, BULGULARIN YORUMU VE GENEL SONUÇ
VERİ TOPLAMA YÖNTEM VE ARAÇLARI
- Anket Yöntemi
Araştırılacak konu ile ilgili soruların yer aldığı soru kağıdıdır.
-Ne isteniyor?
-Her soruda hangi kelime takımları kullanılıyor?
-Hangi soru planı araştırmanın amacına en iyi hizmet edecek?
- Gözlem Yöntemiyle Bilgi Toplama
Bu yöntemde olaylar hiçbir etkide bulunulmadan gözlenir. - Deney Yöntemi
Özelikle neden-sonuç ilişkisini saptamak amacıyla işletme araştırmalarında deneylerden yararlanılabilir.
Veri Toplama Araçları: Bir araştırmacı araştırma tasarımında hangi yöntemin amaçlarına uygun düştüğünü saptamakla kalmaz aynı zamanda bu tekniğin nasıl kullanılacağına da karar vermek zorundadır. Bir araştırmada, veri toplama yöntemi olarak anket tekniği seçildiğinde aşağıdaki uygulama biçimleri söz konusudur.
- Grup Tipi Anket
- Kişisel Görüşme (Yüz yüze mülakat)
- Telefonla görüşme
- Posta Aracılığıyla Bilgi Elde Etme
ÖLÇME VE ÖLÇEKLEME
Ölçme: En genel anlamda ölçme “nesne ve olaylara, bazı kurallarla uygun olarak sayılar vermektir.”
Ölçümden önce ölçülecek kavramı iyi belirlemek gerekir. Yaş, cinsiyet ve çocuk sayısı somut kavramlardır, tanımlamada ve ölçümünde çok az problem yaratır. Sadakat, güç, işe bağlılık gibi diğer bireysel özelliklerin tanımında ve ölçümünde daha büyük güçlükler vardır.
ÖLÇEK TİPLERİ
NOMİNAL ÖLÇEK
En basit ölçek tipidir. Nesnelerin kimliğini veya sınıfını belirlemek amacıyla, nesnelere atanan harfler ve sayılardır.
Örneğin; Mesleklerin gruplandırılması nominal ölçekle yapılabilir.
ORDİNAL ÖLÇEK (Sıra Ölçeği)
Aynılık farklılık, büyüklük küçüklük, öncelik sonralık vs. gibi verilerin sıralarını ölçmek amacıyla kullanılır.
Örneğin; “iyi” çok kötü” gibi ölçekler ordinal ölçeklemeye girer.
ARALIK (INTERVAL) ÖLÇEĞİ
Aynılık farklılık, sıra ve veriler arasındaki uzaklığı belirleyebildiği gibi verilerle toplama çıkarma yapmaya imkan veren bir ölçektir.
ORAN ÖLÇEĞİ
Başlangıç noktası ile ölçü birimi sabittir. Sıfır, ölçekteki bir noktadır ve verilen niteliğin yokluğunu ifade ederi.
Yukarıdaki dört ölçek ile ölçülmüş verilerin istatistiksel analizinde kullanılan tanımlatıcı teknikler aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Ölçmeyi gerçekleştirmek için uygun bir ölçüm aracının bulunması gerekir. Bir ölçüm aracının bulunmasında ve değerlendirilmesindeki temel ilkeler şunlardır:
- Tek Boyutluluk
- Doğrusallık ve Eşit Aralıklar
Güvenilirlik: Ölçülerin hatadan bağımsız kalma derecesi
Yapılan bir ölçmede üç tür güvenlirlik ölçütü aranabilir. Bunlar
- Zamana göre değişmezlik
- Bağımsız gözlemciler arası uyum
- İç tutarlılık
Duyarlılık: Bir ölçeğin duyarlığı önemli bir ölçüm kavramıdır, özellikle tutumlardaki ve diğer hipotetik oluşumlardaki değişmeler söz konusu olduğu zaman duyarlık, bir aracın denekteki değişkenliği tam olarak ölçebilmesini ifade eder. Örneğin, ”katılıyorum, katılmıyorum” gibi ikili yanıtlar kategorisi, tutum değişmesini tam olarak ölçmez. ”Tamamen katılıyorum”, Kısmen katılıyorum”, ”kararsız’ gibi çok sayıda ifadeyi içeren ölçeklere ihtiyaç vardır.
Kategori ölçekleri Bazı dereceleme ölçekleri, katılıyorum- katılmıyorum gibi sadece iki yanıt kategorisine sahiptir. Yanıt kategorileri artırılabilir.
”Amiriniz size ne sıklıkla saygılı ve arkadaşça davranır?”
- Hiçbir zaman
- Nadiren
- Bazen
- Sık sık
- Çok sık
Tutum Ölçekleri (Attitude Rating Scales)
- Tutumla ilgili çeşitli tanımlar vardır. Tutum, kişinin sosyal çevresinde ve yaşantısında yer alan belli olay ve olgular karşısında, geliştirdiği ve gerçekleştirdiği psikolojik örgütlenmenin, kişinin kendi davranışlarını etkileyen bölümüdür. Sosyologlara göre; ”Tutum, belli bir sosyal değer karşısında, bireyin olumlu ya da olumsuz bir tavır alma eğilimidir.”
- Sosyal psikologlar tutumu, kişinin dünyasındaki bazı olgulara karşı güdüsel, duygusal, algısal ve duyuşsal süreçlerin dayanıklı, kararlı ve sürekli bir örgütlenmesidir, şeklinde tanımlamaktadır.
- Tutumun üç bileşeni vardır. Duygusal bileşeni, bireyin bir objeye karşı genel duygularını ve heyecanını yansıtır. Örneğin, ”işimi seviyorum”. Bir ürün, bir kişi veya obje ile ilgili duygularımız genellikle birinin inançları veya kavramasına bağlıdır. Kavrama bileşeni, bir obje ile ilgili bilgi sahibi olma ve farkında olmayı ifade eder. İşinin iyi getirisi olan bir iş olması nedeniyle, bir bayan kendini çok mutlu hissedebilir. Üçüncü bileşen, davranış bileşenidir. Bu bileşen niyet ve davranışsal beklentileri dolayısıyla eyleme doğru bir eğilimi yansıtmaktadır.
Tutum Ölçmede Kullanılan Teknikler
Tutum Dereceleme (rating) Ölçekleri: İş araştırmalarında en yoğun kullanılan yöntemlerdir. En genel şekliyle tutum ölçekleme, bir ifadeye bireysel olarak katılma- katılmama veya tek bir soru için yanıt getirir. Örneğin seçimle ilgili bir kamuoyu yoklamasında, deneğe ”başkan yeniden seçimlere girsin mi girmesin mi?” ifadesine katılıp katılmadığı sorulabilir. Bu durum, deneği iki kategoriden birine koyar. Dezavantajlarına rağmen, az eğitimli insanlar için ve anket uzun olduğunda kullanılabilir. Job Descriptive Index ‘i (JDI), çok sayıda maddenin kontrol edilmesi amacıyla bazı tatmin boyutlarını ölçer; ödeme, promosyon, iş arkadaşları (co-workers), denetleme ve işin kalitesi vb.
